Doprinosi za nerezidente

(Mišljenje Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike, br. 011-00-276/2004-07 od 3.4.2008. godine)

“Činjenica da li neko ima državljanstvo ili ne države u kojoj se obavlja rad, nema uticaja na to da li je neko obavezno osiguran na penzijsko i invalidsko osiguranje ili ne. U odnosu na konkretno pitanje, od značaja može biti samo činjenica postojanja ili nepostojanja Sporazuma o socijalnom osiguranju između naše države i druge države iz koje je to lice. Znači, postoje dve situacije, a to je kada se radi o licu iz države sa kojom imamo zaključen sporazum o socijalnom osiguranju i licu iz države sa kojom nemamo zaključen sporazum o socijalnom osiguranju.

1. Lica iz države sa kojom imamo zaključen sporazum o socijalnom osiguranju, koja obavljaju ugovorene poslove, kod kojih za izvršen posao ostvaruju naknadu (ugovorena naknada), u smislu člana 12. stav 1. tačka 3) Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju (“Sl. glasnik RS”, br. 34/2003, 64/2004 – odluka USRS, 84/2004 – dr. zakon, 85/2005, 101/2005 – dr. zakon i 63/2006 – odluka USRS – dalje: Zakon):
   1. a) Lica iz države sa kojom imamo zaključen sporazum o socijalnom osiguranju, koja obavljaju ugovorene poslove, kod kojih za izvršen posao ostvaruju naknadu (ugovorena naknada), u smislu člana 12. stav 1. tačka 3) Zakona nisu osiguranici obavezno osigurani na penzijsko i invalidsko osiguranje, po osnovu obavljanja tih poslova ako su osigurani po drugom osnovu u državi sa kojom imamo zaključen sporazum o socijalnom osiguranju. Ovo je nesporno ako ta lica imaju svojstvo osiguranika zaposlenog u toj drugoj državi, što znači i da se u tom slučaju po osnovu primene sporazuma o socijalnom osiguranju i ne plaća doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje. Dokaz (potvrda, isprava i dr.) o svojstvu obavezno osiguranog lica na penzijsko i invalidsko osiguranje se pribavlja od nadležnog nosioca obaveznog socijalnog osiguranja odnosno države o toj činjenici. Problem je malo komplikovaniji kada je u pitanju osiguranik samostalnih delatnosti. Naime, u principu se primenjuje isto pravilo kao i za osiguranika zaposlenog, ali se to pravilo ne bi moglo primeniti ako se radi o dužem vremenskom obavljanju ugovorenih poslova, kao i ako se oni u tom periodu obavljaju u našoj zemlji;
   2. b) Lica iz države sa kojom imamo zaključen sporazum o socijalnom osiguranju, koja obavljaju ugovorene poslove, kod kojih za izvršen posao ostvaruju naknadu (ugovorena naknada), u smislu člana 12. stav 1. tačka 3) Zakona jesu osiguranici obavezno osigurani na penzijsko i invalidsko osiguranje, po osnovu obavljanja tih poslova ako nisu osigurani po drugom osnovu u državi sa kojom imamo zaključen sporazum o socijalnom osiguranju, u kom slučaju se plaća doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje na ugovorenu naknadu – oporeziv prihod. Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, takvo lice ostvaruje u skladu sa Zakonom, kada ispuni propisane uslove za sticanje prava (npr. starosna, invalidska penzija i dr.);
2. Lica iz države sa kojom nemamo zaključen sporazum o socijalnom osiguranju, koja obavljaju ugovorene poslove kod kojih za izvršen posao ostvaruju naknadu (ugovorena naknada), u smislu člana 12. stav 1. tačka 3) Zakona:
   1. Lica iz države sa kojom nemamo zaključen sporazum o socijalnom osiguranju, koja obavljaju ugovorene poslove, kod kojih za izvršen posao ostvaruju naknadu (ugovorena naknada), u smislu člana 12. stav 1. tačka 3) Zakona jesu osiguranici obavezno osigurani na penzijsko i invalidsko osiguranje, po osnovu obavljanja tih poslova, bez obzira na to da li u drugoj državi imaju ili ne svojstvo osiguranika, što znači i ako su npr. obavezno osigurani po drugom osnovu u državi sa kojom nemamo zaključen sporazum o socijalnom osiguranju, u kom slučaju se plaća doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje na ugovorenu naknadu – oporeziv prihod. Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, takvo lice ostvaruje u skladu sa Zakonom, kada ispuni propisane uslove za sticanje prava (npr. starosna, invalidska penzija i dr.);
3. Lica ( korisnici penzije) jesu osiguranici obavezno osigurani na penzijsko i invalidsko osiguranje, po osnovu obavljanja ugovorenih poslova, kod kojih za izvršen posao ostvaruju naknadu (ugovorena naknada), u smislu člana 12. stav 1. tačka 3) Zakona bez obzira da li su iz države sa kojom imamo ili nemamo zaključen sporazum o socijalnom osiguranju. To iz razloga što se radi o korisnicima prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja, a ne o licima obavezno osiguranim na penzijsko i invalidsko osiguranje.”

(Mišljenje Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike, br. 011-00-459/2016-07 od 11.07.2016. godine)

Povodom vašeg dopisa br. ZM 01/2016 od 14.06.2016. godine, kojim tražite mišljenje u vezi primene Konvencije o socijalnom osiguranju između Federativne Narodne Republike Jugoslavije i Republike Italije (“Sl. list FNRJ Međunarodni ugovori”, 1/59), obaveštavamo vas sledeće:

U delu vašeg dopisa u kojem postavljate pitanja u vezi obaveze plaćanja doprinosa za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje za državljanina Republike Italije koji je u Italiji osiguran na osnovu ugovora o vršenju funkcije direktora bez zasnivanja radnog odnosa, a sa srpskim privrednim društvom je zaključio ugovor o pravima i obavezama direktora, smatramo da za to lice ne postoji mogućnost izuzimanja od primene propisa Republike Srbije kojima je regulisano obavezno socijalno osiguranje.

Naime, u skladu sa članom 12. stav 1. tačka 3. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, (“Službeni glasnik RS”, br. 34/03 , 64/04 – US, 84/04, 85/05, 101/05, 63/06, 5/09, 107/09, 101/10, 93/12, 62/13, 108/13, 75/14 i 142/14), osiguranicima samostalnih delatnosti smatraju se, između ostalih, lica koja obavljaju poslove po osnovu ugovora kod kojih za izvršen posao ostvaruju naknadu.

U skladu sa propisima o radu, međusobna prava, obaveze i odgovornosti direktora koji nije zasnovao radni odnos uređuju se ugovorom. Lice, koje obavlja poslove direktora na osnovu ugovora o pravima i obavezama direktora, bez zasnivanja radnog odnosa, ostvaruje ugovorenu naknadu (koja od jula 2014. godine više nema karakter zarade) kao i druga prava, obaveze i odgovornosti u skladu sa ugovorom.

Prema tome, u konkretnoj situaciji srpski poslodavac je dužan da plaća doprinose za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje na ugovorenu naknadu koja se navedenom licu isplaćuje u Republici Srbiji. Lice koje ostvaruje ugovorenu naknadu stiče svojstvo osiguranika samostalnih delatnosti po osnovu obavljanja ugovorenih poslova, a poslodavac sa kojim je to lice zaključilo ugovor o pravima i obavezama direktora u Republici Srbiji dužan je da izvrši obračun i uplatu doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, na osnovicu koja predstavlja oporeziv prihod. Takođe, poslodavac je u obavezi da dostavi prijavu na osiguranje u roku od tri dana od dana zaključenja ugovora, početka obavljanja posla, ili delatnosti, kao i prijavu o uplati doprinosa po osnovu ugovorene naknade obrazac M-UN u roku od tri dana od dana uplate doprinosa.

Pri ovome napominjemo da je odredbom člana 18. stav 1. Konvencije propisano da se u svrhu sticanja, održanja i ponovnog uspostavljanja prava na davanja, kad je osiguranik bio uzastopno ili naizmenično podvrgnut zakonodavstvu obeju država ugovornica, sabiraju periodi osiguranja i izjednačeni periodi navršeni na osnovu zakonodavstva svake države ugovornice, ukoliko se ne poklapaju.

S obzirom na navedeno, ovo lice će imati status osiguranika samostalnih delatnosti u obe države, pa će doći do preklapanja staža osiguranja. Prilikom utvrđivanja prava na penziju nadležni nosioci osiguranja dve države će, u međusobnoj komunikaciji, odrediti koji staž će uzeti u obzir.

Takođe ne postoji mogućnost izuzeća od primene srpskih pravnih propisa kojima je regulisano obavezno socijalno osiguranje ni za lice koje je u Republici Italiji korisnik penzije. U konkretnoj situaciji, srpski poslodavac je u obavezi da plaća doprinose za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje na ugovorenu naknadu, koja se ovom licu isplaćuje u Republici Srbiji.

I ovo lice stiče svojstvo osiguranika samostalnih delatnosti po osnovu obavljanja ugovorenih poslova, a poslodavac sa kojim je to lice zaključilo ugovor o pravima i obavezama direktora u Republici Srbiji, biće u obavezi da izvrši obračun i uplatu doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, na osnovicu koju predstavlja oporeziv prihod.

Takođe napominjemo, da je potrebno proveriti da li je u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom Republike Italije dozvoljeno ponovno ulaženje korisnika penzije u osiguranje, odnosno, da li povlači rizik eventualne obustave isplate penzije za period ponovnog osiguranja.

Što se tiče lica koje je u Italiji obavezno osigurano na penzijsko i invalidsko osiguranje kao osiguranik zaposleni, a sa srpskim privrednim društvom ima zaključen ugovor o pravima i obavezama direktora bez zasnivanja radnog odnosa, ono nije obavezno osigurano u Republici Srbiji, ukoliko za to podnese odgovarajući dokaz. Pod odgovarajućim dokazom smatra se prijava na obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje kod nadležnog nosioca obaveznog socijalnog osiguranja Republike Italije koja se dostavlja Republičkom fondu za penzijsko i invalidsko osiguranje.

U delu vašeg zahteva, u kome postavljate pitanje u vezi obaveze plaćanja doprinosa za obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje po osnovu ugovora o trgovinskom zastupanju koji bi srpska firma zaključila sa preduzetnikom (fizičkim licem), koji je u Italiji registrovan za obavljanje samostalne delatnosti agenta u trgovini, ukazujemo na sledeće:

Članovima 10, 11, 12. i 13. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, utvrđen je krug obavezno osiguranih lica. Polazeći od principa teritorijalnog važenje Zakona, a imajući u vidu činjenicu da navedeni Zakon ne predviđa različit tretman domaćih i stranih državljana u pogledu obaveznog penzijskog i invalidskog osiguranja proizilazi da nerezidenti koji obavljaju ugovorene poslove na teritoriji Republike Srbije uz odgovarajuću naknadu, u smislu člana 12. stav 1. tačka 3. Zakona jesu obavezno osigurani na penzijsko i invalidsko osiguranje po osnovu obavljanja tih poslova, ako nisu osigurani po drugom osnovu u državi iz koje dolaze, u kom slučaju se plaća doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje na ugovorenu naknadu. Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja to lice ostvaruje u skladu sa Zakono o penzijskom i invalidskom osiguranju, kada ispuni propisane uslove za sticanje prava (na pr. starosna, invaldiska penzija i dr.).

U prilog tome je i član 4. stav 2. Konvencije kojim je predviđeno da lica koja redovno obavljaju samostalnu delatnost na teritoriji jedne države ugovornice i koja odu na teritoriju druge države da bi tamo za ograničeno vreme obavljala takvu delatnost, ostaju osigurana po zakonodavstvu prve države, ako njihov boravak u drugoj državi ne pređe 12 meseci, što u konkretnom slučaju znači da bi mogućnost izuzeća postojala ukoliko bi to lice registrovalo istu delatnost u Republici Srbiji, kao i u Republici Italiji.

U delu vašeg dopisa u kome postavljate pitanje u vezi upućivanja italijanskih radnika iz Republike Italije u Republiku Srbiju (detaširani radnici) napominjemo, da je članom 4. stav 1. Konvencije predviđeno da radnici preduzeća sa sedištem u jednoj od država ugovornica, koji se šalju u drugu državu za određeno vreme, ostaju i dalje u nadležnosti zakonodavstva države u kojoj je sedište preduzeća, ako njihov boravak u drugoj državi ne traje duže od dvanaest meseci. Takođe, ovaj period od dvanaest meseci se može produžiti uz saglasnost nadležnog organa države ugovornice.

Da bi se na detaširane radnike primenjivalo zakonodavstvo zemlje sedišta preduzeća koje ih je uputilo na rad u periodu koji je propisan Konvencijom, neophodno je da se o tome pribavi potvrda koju izdaju nadležne organizacije obaveznog socijalnog osiguranja države čiji su državljani, odnosno osiguranici, i da istu dostave nadležnoj organizaciji obaveznog socijalnog osiguranja Republike Srbije. U Republici Srbiji za oblast penzijskog i invalidskog osiguranja za prijem navedenih potvrda nadležan je Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje (filijala fonda kod koje je upućeni radnik prijavljen na osiguranje).