Paušalno oporezivanje preduzetnika

Zakonska regulativa:

– Zakon o porezu na dohodak građana („Službeni glasnik RS“, broj 24/01, 80/02, 135/04, 62/06, 65/06 – ispravka, 7/09, 31/09, 44/09 i 18/10 – u daljem tekstu: Zakon),
– Uredba o bližim uslovima, kriterijumima i elementima za paušalno oporezivanje obveznika poreza na prihode od samostalne delatnosti („Službeni glasnik RS“, broj 65/01, 45/02, 47/02, 91/02, 23/03, 16/04, 76/04 i 31/05 – u daljem tekstu: Uredba).

1. USLOVI ZA PAUŠALNO OPOREZIVANJE PREDUZETNIKA

Članom 40. Zakona propisani su uslovi koji moraju biti ispunjeni da bi preduzetnik stekao pravo na paušalno oporezivanje. Preduzetnik koji nije u stanju da vodi poslovne knjige, osim poslovne knjige o ostvarenom prometu, ili kome njihovo vođenje otežava obavljanje delatnosti, ima pravo da podnese zahtev za paušalno oporezivanje.

Zahtev za paušalno oporezivanje, prema članu 2. stav 2. Uredbe, treba da sadrži:
– izjavu preduzetnika da smatra da nije u stanju da vodi poslovne knjige, odnosno da mu njihovo vođenje otežava obavljanje delatnosti,
– iznos ukupnog prometa ostvarenog u godini koja prethodi godini za koju se utvrđuje porez, a u slučaju kada preduzetnik počinje sa obavljanjem delatnosti, iznos planiranog prometa,
– podatke o činjenicama i okolnostima značajnim za utvrđivanje visine paušalnog neto prihoda (mesto na kojem se radnja nalazi, opremljenost radnje, broj zaposlenih i članova porodice koji su angažovani u radnji, površina lokala, starost obveznika i njegova radna sposobnost, veličina ostvarenog prihoda, odnosno planiranog prometa, tržišni uslovi i druge okolnosti koje utiču na ostvarivanje dobiti),
– izjavu da nije osnivač ortačke radnje,
– šifu delatnosti kojom dokazuje da ne obavlja delatnost za koju je Uredbom propisano da ne može biti paušalo oporezovana i
– izjavu da u delatnost koju obavlja nisu vršila ulaganja druga lica.

Uz zahtev, kako je to praksa Poreske uprave, treba priložiti potvrdu poslovne banke, odnosno potvrde poslovnih banaka, o prometu na tekućem računu, odnosno tekućim računima, ako ih ima više, za period od početka godine do dana podnošenja zahteva. Ako promet prelazi 3.000.000,00 dinara iz razloga jer je na računu prikazan promet koji ne potiče od prometa roba i usluga tekuće godine, potrebno je priložiti i Knjigu prihoda paušalo oporezivih obveznika – Obrazac KPO kao i posebno obrazloženje onih iznosa koji su evidentirani kao promet na tekućem računu, a ne predstavljaju promet roba i usluga. Najčešće se radi o prometu koji potiče od pozajmice preduzetnika radi nabavke osnovnog sredstva, uplate pozajmice na račun radi davanja avansa za repromaterijal ili uslugu koja se ne odnosi na tekuću poslovnu godinu, naplate potraživanja iz ranijih godina i slično.

Preduzetnici koji ispunjavaju propisane uslove podnose zahtev za paušalno oporezivanje do 30. novembra tekuće godine za narednu godinu, odnosno u roku od 15 dana od dana upisa u registar nadležnog organa (za novoosnovanu radnju). Nadležni poreski organ dužan je da po zahtevu preduzetnika donese rešenje u roku od 30 dana od dana podnošenja zahteva. Ako nadležni poreski organ ne reši po zahtevu u tom roku smatra se da je zahtev za paušalno oporezivanje prihvaćen.

Preduzetnik kome je utvrđeno pravo na paušalno oporezivanje, ovaj način oporezivanja koristi dok se ne utvrdi da su prestali razlozi za paušalno oporezivanje, odnosno da izmenjeni uslovi isključuju pravo na paušalno oporezivanje, u kom slučaju nadležni poreski organ će rešenjem naložiti preduzetniku vođenje poslovnih knjiga od polovine tekuće godine ili od početka naredne godine, osim u slučaju kada je pravo na paušalno oporezivanje prestalo zbog ulaska u sistem PDV-a kada obaveza vođenja poslovnih knjiga počinje danom ulaska u sistem PDV-a bez utvrđivanja obaveze vođenja poslovnih knjiga od strane nagdležnog poreskog organa.

2. PREDUZETNICI KOJIMA SE NE MOŽE PRIZNATI PRAVO NA PAUŠALNO OPOREZIVANJE

Pravo na paušalno oporezivanje, prema članu 40. stav 2. Zakona, ne može se priznati preduzetniku: – osnivaču ortačke radnje;
– koji obavlja delatnost trgovine na veliko i malo (osim održavanja i opravke motornih vozila), hotela i restorana, finansijskog posredovanja i aktivnosti u vezi sa nekretninama. Izuzetno, prema stavu 3. člana 40. Zakona, preduzetniku koji trgovinsku i ugostiteljsku delatnost obavlja u kiosku, prikolici ili sličnom montažnom ili pokretnom objektu, može se na njegov zahtev odobriti da porez plaća na paušalno utvrđen prihod;
– u čiju delatnost ulažu i druga lica;
– čiji je ukupan promet u godini koja prethodi godini za koju se utvrđuje porez, odnosno čiji je planirani promet, kada počinje da obavlja delatnost, veći od 3.000.000 dinara;
– koji je obveznik PDV, odnosno koji se opredeli za plaćanje PDV, u skladu sa Zakonom o PDV.

Napominjemo: preduzetnici koji su se po sopstvenom opredeljenju evidentirali u sistem PDV u periodu od 1. januara do 15. januara 2010. godine, ne mogu podneti zahtev za brisanje iz PDV evidencije u 2010. i 2011. godini. Naime, prema odredbi člana 33. stav 4. Zakona o PDV, u ovom slučaju obaveza plaćanja PDV traje najmanje dve kalendarske godine.

3. KRITERIJUMI ZA UTVRĐIVANJE VISINE PAUŠALNOG PRIHODA

Prema odredbama člana 41. stav 1. Zakona, kada nadležni poreski organ oceni da su ispunjeni uslovi za paušalno oporezivanje iz člana 40. Zakona, utvrđuje paušalni prihod obveznika, u skladu sa sledećim kriterijumima:
– visina prosečne mesečne bruto zarade po zaposlenom u Republici, opštini gradu, i okrugu, ostvarene u godini koja prethodi godini za koju se utvrđuje paušalni prihod;
– mesto na kojem se radnja nalazi;
– opremljenost radnje;
– broj zaposlenih radnika i angažovanih članova porodice;
– tržišni uslovi u kojima se delatnost obavlja;
– površina lokala;
– starost obveznika i njegova radna sposobnost;
– visina prihoda obveznika, koji pod istim ili sličnim uslovima obavlja istu ili sličnu delatnost i
– ostale okolnosti koje utiču na ostvarivanje dobiti.

Prema članu 3. Uredbe, radi utvrđivanja visine paušalnog prihoda, kao osnovice za utvrđivanje poreskog zaduženja, obveznici se razvrstavaju po kriterijumima profitabilnosti i obima prometa, odnosno prema vrstama delatnosti u sedam grupa i to:

1) u prvu grupu: nosači, čistači obuće, sakupljanje lekovitog bilja, šumskih plodova i slično, prodaja pečenih, kuvanih i na drugi način pripremljenih poljoprivrednih i drugih proizvoda na ulici i drugim slobodnim prostorima, u sportskim, bioskopskim i drugim dvoranama i prostorijama i druge srodne delatnosti koje se obavljaju bez stalnog poslovnog mesta, štopovanje tkanina, presvlačenje dugmadi, popravka kišobrana, popravka ortopedskih pomagala, popravka naliv pera i patent olovki, herihteri, drvomodelari, duboresci, popravka muzičkih instrumenata, plisiranje, oštrači, bačvari, jorgandžije, kolari, potkivači, vunovlačari, rukavičari, opančari, četkari, papudžije, domaća radinost, stari zanati i verski službenici;

2) u drugu grupu: frizeri za muškarce, časovničari, optičari, fotokopiranje, obućari, krojači, prerađivači sekundarnih sirovina, bravari, firmopisci, pečatoresci, uzgajivači cveća, proizvodnja loznovoćnih i drugih sadnica i kalemova, iskorišćavanje zemljišta u nepoljoprivredne svrhe, inkubatorska proizvodnja živine, povremeno obavljanje poslova poljoprivrednim mašinama drugim licima, izvođači muzičkih i drugih programa koji nemaju status estradnih umetnika;

3) u treću grupu: automehaničari, autolimari, autoelektričari, vulkanizeri i slično (autograna), moleri, tapetari, frizeri za žene, TV i elektro-mehaničari, precizni mehaničari, električari, vodoinstalateri, podučavanje umetničkim i sportskim veštinama (muzika, balet, slikanje, pevanje, sport i drugo), grafička delatnost, pranje i peglanje rublja, hemijsko čišćenje i bojenje, pedikirsko-manikirske i kozmetičarske usluge, fotografi sa stalnim poslovnim mestom, video klubovi, voskari, trgovinska delatnost koja se obavlja izvan poslovnih prostorija (na tezgama i sličnim objektima koji se koriste na pijacama, ulicama, trgovima i drugim javnim površinama).

4) u četvrtu grupu: zlatari, kamenoresci, plastičari, metalostrugari, pekari, proizvođači testenina, poslastičari, građevinska delatnost i druge slične delatnosti, uslužno rezanje građe, stolari, stakloresci, radnje za zabavne igre, modni krojači, trgovinska i ugostiteljska delatnost koja se obavlja u kiosku ili prikolici i sličnom montažnom ili pokretnom objektu, auto perionice;

5) u petu grupu: lekari, stomatolozi, apotekari, veterinari, profesori, fizioterapeuti, zubni tehničari i druge slične profesionalne delatnosti;

6) u šestu grupu: advokati;

7) u sedmu grupu: autotaksi, šlep služba, prevoz posmrtnih ostataka, prevoz putnika autobusom, prevoz stvari i robe kamionom i druge autoprevozničke delatnosti.

Delatnosti, odnosno zanimanja koja nisu razvrstana u gornje grupe nadležni poreski organ razvrstava u odgovarajuću grupu, prema njihovoj srodnosti i obimu.

Polazna osnovica za utvrđivanje visine paušalnog prihoda po grupama određuje se u odnosu na prosečnu mesečnu zaradu po zaposlenom ostvarenu u Republici u godini koja prethodi godini za koju se utvrđuje porez (u daljem tekstu: prosečna mesečna zarada).

Kada je prosečna mesečna zarada ostvarena u gradu, odnosno opštini gde je sedište radnje preduzetnika manja ili veća za više od 10% od prosečne mesečne zarade ostvarene u Republici, polazna osnovica za utvrđivanje visine paušalnog prihoda određuje se prema prosečnoj mesečnoj zaradi ostvarenoj u gradu, odnosno opštini.

Polazna osnovica za utvrđivanje visine paušalnog prihoda za preduzetnike sa sedištem radnje na užem području grada Beograda (opštine Voždovac, Vračar, Zvezdara, Palilula, Rakovica, Savski venac, Stari grad, Novi Beograd, Zemun i Čukarica) određuje se prema srednjoj vrednosti prosečnih mesečnih zarada ostvarenih u tim opštinama, a za preduzetnike sa sedištem radnje na širem području grada Beograda (opštine Lazarevac, Mladenovac, Obrenovac, Barajevo, Grocka i Sopot) prema srednjoj vrednosti prosečnih mesečnih zarada ostvarenih u tim opštinama.

Izuzetno, u cilju ravnomernijeg poreskog opterećenja preduzetnika koji obavljaju istu delatnost na teritoriji susednih opština u okviru istog okruga, polazna osnovica za utvrđivanje visine paušalnog prihoda može se odrediti i prema srednjoj vrednosti prosečnih mesečnih zarada ostvarenih u opštinama u okviru istog okruga.

Polazna osnovica za utvrđivanje visine paušalnog prihoda preduzetnika ne može biti veća od dvostruke prosečne mesečne zarade.

Polazna osnovica za utvrđivanje visine paušalnog prihoda, određuje se u odnosu na prosečnu mesečnu zaradu po grupama delatnosti u sledećim procentima:
1) prva grupa        25%
2) druga grupa      50%
3) treća grupa       75%
4) četvrta grupa   150%
5) peta grupa      105%
6) šesta grupa      85%
7) sedma grupa:
a) autotaksi                                55%
b) šlep služba                             65%
v) prevoz posmrtnih ostataka       125%
g) prevoz putnika autobusom       165%
d) prevoz stvari i robe kamionom:
– do 3 tone nosivosti                      55%
– preko 3 do 7 tona nosivosti          70%
– preko 7 do 12 tona nosivosti        80%
– preko 12 tona nosivosti                80%
plus 10% za svaku tonu nosivosti iznad 12 tona nosivosti, a najviše  130%.

Polazna osnovica za utvrđivanje paušalnog prihoda, utvrđena u skladu sa članom 5. Uredbe, umanjuje se, odnosno uvećava primenom elemenata iz člana 41. Zakona, u skladu sa članom 6. Uredbe, i to za:
1.      mesto na kojem se radnja nalazi – od minus 20% do plus 50%,
2.      opremljenost radnje – od minus 10% do plus 30%,
3.      broj zaposlenih radnika i angažovanih članova porodice preduzetnika –
plus 10% po zaposlenom radniku i angažovanom članu porodičnog domaćinstva,
4.      tržišni uslovi u kojima se delatnost obavlja – od minus 50% do plus 100%,
5.      površina lokala – od minus 10% do plus 50%,
6.      starost preduzetnika i njegova radna sposobnost – do minus 20%,
7.      ostale okolnosti koje utiču na ostvarivanje dobiti – od minus 50% do plus 300%.

4. NADLEŽNI PORESKI ORGAN REŠENJEM UTVRĐUJE OSNOVICU ZA PLAĆANJE POREZA NA DOHODAK GRAĐANA I OSTALIH JAVNIH PRIHODA U PAUŠALNOM IZNOSU

Osnovicu za obračun i plaćanje poreza i ostalih javnih prihoda u paušalnom iznosu utvrđuje i iskazuje u rešenju nadležni poreski organ, u skladu sa odredbama Zakona i Uredbe.

Na utvrđenu osnovicu obveznik obračunava porez na dohodak građana, po propisanoj stopi od 10%. Obveznik je dužan da plati porez u roku o 15 dana od isteka meseca za prethodni mesec.

Ako je odlukom lokalne samouprave zaveden samodoprinos, u tom slučaju plaća se mesni samodoprinos po stopi utvrđenoj odlukom lokalne samouprave.

U rešenju se navode i računi za uplatu poreza i takse, odnosno mesnog samodoprinosa i drugih javnih prihoda.

Do donošenja rešenja za narednu godinu, obveznik je dužan da plaća mesečnu akontaciju u visini poslednje mesečne akontacije koju je bio dužan da plati u tekućoj godini.

5. NADLEŽNI PORESKI ORGAN REŠENJEM UTVRĐUJE OBAVEZU PLAĆANJA DOPRINOSA ZA SOCIJALNO OSIGURANJE

Paušalci plaćaju doprinose za socijalno osiguranje po rešenju nadležnog poreskog organa, u skladu sa Zakonom o doprinosima za obavezno socijalno osiguranje („Službeni glasnik RS“, broj 84/04, 61/05 i 62/06 ) i to :

– doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje  22,0%
– doprinos za zdravstveno osiguranje                12,3%
– doprinos za osiguranje od nezaposlenosti       1,5%

Osnovica za obračun doprinosa za obavezno socijalno osiguranje je paušalni prihod (osnovica poreza) s tim što ne može biti manja od najniže mesečne osnovice za obračun doprinosa, tj. od 35% prosečne zarade po zaposlenom u Republici u prethodnom kvartalu, prema objavljenom podatku republičkog organa nadležnog za poslove statistike.

Najvišu mesečnu osnovicu doprinosa čini petostruki iznos prosečne mesečne zarade isplaćene po zaposlenom u Republici prema poslednjem objavljenom podatku republičkog organa za poslove statistike.

Mesečne akontacije doprinosa plaćaju se u roku od 15 dana po isteku meseca. Na doprinose koji nisu plaćeni u propisanom roku, plaća se kamata u skladu sa odredbama Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji.

Odredbom člana 12. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, kao osiguranici samostalnih delatnosti, pored preduzetnika, definisana su i sva druga lica koja obavljaju određene poslove po ugovoru.

Radnja nije obavezna da plaća socijalne doprinose po osnovu obavljanja delatnosti članova domaćinstva koji nisu zasnovali radni odnos u toj radnji.

Preduzetnik koji privremeno odjavi obavljanje delatnosti, nije obavezan da za to vreme plaća socijalne doprinose. U ovom slučaju, vrši se odjava sa osiguranja kod nadležnih fondova za PIO i za zdravstveno osiguranje, što za posledicu ima prekid u stažu osiguranja preduzetnika i gubitak prava na zdravstveno osiguranje. Izuzetno, na pismeni zahtev preduzetnika podnet u roku 30 dana od dana privremenog prekida obavljanja delatnosti, Poreska uprava će rešenjem utvrditi nastavak obaveze (praktično dobrovoljnog) plaćanja doprinosa.

Paušalac koji obavlja samostalnu delatnost iz radnog odnosa kod drugog poslodavca, doprinos za PIO plaća po oba osnova, i po osnovu zaposlenja, i po osnovu obavljanja samostalne delatnosti, i to Fondu za PIO zaposlenih.

To znači da su lica koja iz radnog odnosa kod drugog poslodavca obavljaju samostalnu delatnost, pored poreza na zarade i socijalnih doprinosa na zarade, obveznici po osnovu obavljanja samostalne delatnosti preko rešenja Poreske uprave:

– poreza na paušalni prihod   10%
– doprinosa za PIO               22%

6. PAUŠALCI SU OSLOBOĐENI OBAVEZE VOĐENJA KNJIGOVODSTVA

U skladu sa odredbama člana 43. stav 4. Zakona, preduzetnici koji po osnovu rešenja nadležnog poreskog organa plaćaju porez na prihod od samostalne delatnosti u paušalnom iznosu, nisu dužni da vode knjigovodstvo (ni prosto, ni dvojno) nego samo poslovnu knjigu o ostvarenom prometu. Ova knjiga vodi se na Obrascu KPO – Knjiga o ostvarenom prometu paušalno oporezovanih obveznika, koji je propisan Pravilnikom o poslovnim knjigama i iskazivanju finansijskog rezultata po sistemu prostog knjigovodstva.

7. RASPOLAGANJE I PLAĆANJE SREDSTVIMA SA TEKUĆEG RAČUNA PAUŠALACA

Paušalci su dužni da za plaćanja u dinarima otvore tekući račun kod poslovne banke.

Što se tiče raspolaganja novčanim sredstvima sa tekućeg računa paušalaca, Ministarstvo finansija i ekonomije dalo je mišljenje Narodnoj banci Jugoslavije, pod brojem 414-00-231/99-04 od 12.10.2001. godine koje doslovno prenosimo: „Sa stanovišta poreskih propisa, po našem mišljenju, nema smetnji da obveznik poreza na dohodak građana na prihode od samostalne delatnosti koji porez plaća u paušalnom iznosu (na paušalno utvrđen prihod), raspolaže novčanim sredstvima sa žiro računa radnje za potrebe poslovanja radnje i svoje lične potrebe“.

Iz ovog mišljenja proizlazi da paušalac može podizati gotov novac sa poslovnog računa, bez ikakvih ograničenja i bez podnošenja dokaza za koje namene podiže i troši novčana sredstva. Pri tome, nema obavezu da plaća nikakve poreze i doprinose.

Na ovo mišljenje se poziva i aktuelizira ga i Ministarstvo finansija – Poreska uprava – Sektor za kontrolu, u mišljenju koje je dato po pitanju podizanja gotovog novca sa računa preduzetnika, pod brojem 422-37/2006-01 od 26.06.2006. godine.